Öncesizlik, sonrasızlık ve ikisinin ortasında uzanan geniş bir cihan. Cihan, iki belirsizlik ortasında sıkışmıyor, tersine, çoğalarak büyüyor, yayılıyor. İlhan Sami Çomak’ın ‘Hayattayız Nihayet’ isimli kitabını okurken hissettiğim birinci şey bu oldu. Birinci şey diyorum, zira gitgide yayılan, gitgide enginleşen birçok şey daha var ki, tahminen de bu yazıyı tam da bu yüzden yazıyorumdur. Şiirin, içimize işleyen sızıyı derinleştirmeyle, ebediyen içimizde olan sızıyı sağaltabilme özelliğini yan yana koymak, ikisiyle tıpkı anda yüzleşmek için. Kim bilir!
İlhan Sami Çomak, 1994 yılından beri cezaevinde. Neredeyse 30 yıl olacak. Şiirleri, bir şairin hapsedilmesinin dizelerinin de hapsedildiği manasına gelmeyeceğinin açık ispatı. İçeriden dışarıya bakarak yazmıyor Çomak, içeriden dışarıyı yaşayarak yazıyor. Zira hayat, buram buram ve tüm özellikleriyle, tüm katmanlarıyla girmiş şiirine. Nemli tahta, “ey tahtayı oyan nem!/ Geçiyorum senden upuzun bir yağmur kokusuyla”; taş, “Ezberlediğim, tüm müzikleri unuttum: / Taş gelmez, sen gel!” dizelerine dönüşüyor onda. Tahtanın ve taşın hem tabiatını hem hayattaki rollerini, fonksiyonlarını de yansıtıyor bu dizeler. Tahtaya nemi veren yağmurun kokusu, taşın tartısı, hareketsizliği ve birinin (sevgilinin belki) gelmesindeki işlevsizliği.
İmgeci gerçekçi bir şiiri var İlhan Sami Çomak’ın. Hem güçlü imgeler kuruyor hem gerçekliğin ekseninden sapmıyor. İçinde bulunduğu yıkıcı gerçekliğin keskin çizgilerle çizilmiş alanı, hasretini duyduğu bir diğer gerçekliği yansıtırken, onu da kendi sınırlarından, kendi doğallığından koparmadan ele almasını sağlıyor, diye düşünüyorum. Ki bu özellik, çok daha güçlü kılıyor şiirini. Örneğin üstteki dizelerden sonra, şiirin devamında, “Ben söyledim sen tekrarla:/ Taş hatırlamaz sen hatırla!” dizelerini kuruyor Çomak. Evet, taş hatırlamaz. Lakin imgesel düzlemde ele alırsak, taşın da insanın yanına gelebileceği ya da hafızası olduğu, hatırlama yetisi bulunduğu üzere, doğayı mistifiye eden, esrarlı bir hale dönüştüren eksen kaymaları olabilir. (Ki benim de bir şiirimde bahsetmişliğim var taşın hafızasından!) Meğer, karşınızda otuz yıldır duran bir taş varsa ve şimdi bir şey hatırlamadıysa, biz ona mistik manalar yüklesek ne olur? Yeniden hatırlamaz.
Gerçeğin yükü, düş gücünün gerçeğin ekseninden sapmadan çok uzaklara sıçramasına neden oluyor. Düş sınırsız; lakin gerçeğe dahil. Hasret de o denli. Aşk da. Tabiat çok fazla yer tutuyor Çomak’ın şiirlerinde, ki tabiat dediğimiz de hayatın ta kendisi!
“Deniz bilgim şu kadarcık/ Lakin durmadan yüzmek istiyorum!” diyor bir şiirinde. Birebir şiirde, “Aşk bilgim şu kadarcık!/ Fakat durmadan seni düşünüyorum!” dizeleriyle de karşılaşıyoruz. Bir insanın denizden ve aşktan uzak tutulmasının münasebeti nedir, diye sormayacağım, hiç kimsenin buna makul bir yanıt verebileceğini sanmıyorum. Mevzuyu dağıtmadan, şiirde kalmak, yalnızca dizelere odaklanmak için bu defa “bilgi” konusuna değinmek istiyorum. Bilgi denilen aslında tecrübe burada. Denizin de aşkın da tecrübesinden mahrum bıraktırılmış bir şair var karşımızda. Yoksa, hiç kimse “Bu kürekler ve kayık sana, gün batımında/ Denize düşen güllere ışık olup dokunsun diye sana/ Susadıkça aşkı besledin koynunda kırlarınla” dizelerini yazan birinin ne deniz ne de aşk hakkındaki bilgisinin şu kadarcık olduğunu argüman edemez.
Hayattayız Nihayet, İlhan Sami Çomak, 96 syf., Manos Kitap, 2022. “Gün uzunluğu geceyi derinleştiriyorum saçlarını/ düşünerek;” dizesini okurken, derinleşen gece mi, yoksa aşk mı sorusu düşüyor insanın aklına. Bu da aşkın bilgisine dahil. Hele de “İçtiğin suyun duruluğunu ağzımda taşıyorum” dizesi… Yalnızca aşkın değil, suyun kadim bilgisini de taşıyor.
İNSANDIR KOKUSUYLA EN GÜZEL
Bu coğrafya, susmaya mecbur bırakılanların, tahminen de ondandır; en çok susmayı deneyenlerin (ama tarih gösteriyor ki, susmayı pek de beceremeyenler, yeri gelince sesi gür çıkanların) coğrafyası. Lakin, İlhan Sami Çomak’ın denediği susma hareketinin manası çok daha geniş: “Yalnızlığın elimi tutan hükmünde/ Tam da unutulduğum yerde/ En çok susmayı deniyorum bugünlerde”. Kalabalıkların ortasındaki yalnızlık, hatırlanacakların/ hatırlayacakların ortasındaki unutulma değil bu; çok daha fazlası. Çabucak öncesindeki dizelerle birlikte ele alındığında, şiir öznesinin neden susmayı denediği çok daha açık biçimde anlaşılıyor. “Fotoğraflardan öğrendim:/ İnsandır kokusuyla en güzel”. İnsan kokusunu fotoğraflardan öğrenen/ öğrenmek zorunda bırakılan kişinin yalnızlığından, unutulmasından, sonunda susmayı denemesinden kelam ediyoruz. Bu susma, sıradan bir susma olamaz elbette.
O yüzden de, küçükten büyüğe, azdan çoğa yanlışsız genişletiyor dizelerini. Denize ve aşka, yani yeryüzünde var olan suyun ve yeryüzünde var olan hissin en büyüğüne karşı temkinli ve alçakgönüllü yaklaşıyor. Bendeki bilgisi şu kadarcık demesi de, sanırım bu yüzden. “bulutların ağırlığıyla” isimli şiirinde, “Ansızın duruyor yağmur/ Islanmayı şöyle ima ediyor sözlükler:/ 1-Havuz. 2-Nehir. 3-Deniz” dizeleriyle karşılaşıyoruz. Direkt denizde ıslanmak yerine, evvel havuzu, sonra ırmağı gösteriyor “ıslatan” olarak. Akabinde denize ulaşıyor.
İlhan Sami Çomak içeriden dışarıya sesleniyor lakin şiirleri, ömrü ondan bir nebze daha fazla kucaklama talihine sahip olanların birçoklarına oranla, daha fazla hayat sevinci ve umut içeriyor. Sanırım bu, direkt iç dünyasına odaklanmak yerine, iç dünyasına sığdırdığı dış dünyaya odaklanmasından kaynaklanıyor. Dış dünya, fotoğraflarda görülen ya da çocukluk anılarında yaşamayı sürdüren dış dünya olsa bile!
“Ama göğe bakıp çeng çalan kadınlar/ Uzak bir yerde beni duyuyor ne güzel!” diyor bir şiirinde İlhan Sami Çomak. Göğe bakıp çeng çalan bayanlar da, biz de seni duyuyoruz İlhan. Zira şiir, ne kapı dinler ne duvar ne kilit ne de uzaklık.