Gizem Üstündağ
Agnès Varda, hem direktörlük mesleği boyunca hem de sanat yapıtları ve enstalasyonlarıyla, Fransız sinemasının ve sanat dünyasının kıymetli figürlerinden biri oldu. Yenilikçi ve deneysel yaklaşımıyla tanınan Varda, özgün stili ve feminist perspektifiyle Fransız sanatının evrimine katkıda bulundu. Birebir vakitte Fransız Yeni Dalga hareketinin en değerli isimlerinden biri olan Varda, bu hareketin öncülerinden biri olarak sanatsal bir ihtilalin de modülü oldu.
Agnès Varda, mesleğine bir fotoğrafçı olarak başladı ve hayatı boyunca fotoğraf çekmeye devam etti. Fotoğrafçılığa olan tutkusu ve yeteneği, sinemaya geçişine de yansıdı. Fotoğrafçılıkla sinema ortasındaki bağlantı, Varda’nın çalışmalarında daima bir tema haline geldi. Birinci sineması “La Pointe Courte”da (1954), fotoğrafçılık hünerlerini kullanarak dikkat cazibeli bir siyah-beyaz sinematografi oluşturdu. Bu sinema Fransız Yeni Dalga sinemasının birinci sinemalarından biri olarak kabul edildi. İkinci uzun metrajlı sineması olan “Cleo 5’ten 7″ye (1962), Varda’nın sinematografik anlatı üslubunda daha da radikal bir adım attığı kıymetli bir sinema oldu. Bu sinema, o periyotta Fransız Yeni Dalga olarak bilinen sinema akımının tesirini taşıyordu. Alain Resnais, Chris Marker ve Jean-Luc Godard üzere büyük yönetmenler ile iş birliği yaptı. 1962’den 1990’daki vefatına kadar eşi olan Jacques Demy de bu isimler ortasındaydı. Agnès Varda, ekseriyetle “Yeni Dalga’nın annesi” yahut “büyükannesi” olarak anılan bir isim olsa da, aslında devrin “kız kardeşi” daha gerçek bir tanımlama. Çünkü Varda, bu parlak direktörler topluluğu içinde tek bayan direktördü ve tıpkı vakitte bir feministti.
La Pointe Courte (1954) “Agnès’in Plajları” (The Beaches of Agnès), Agnès Varda’nın kendi hayatını anlattığı, hayatı onaylayan bir otoportre. Varda’nın anılarını ve tecrübelerini yansıtarak, onun sinematik bakış açısını ve sanatsal usulünü ortaya koyuyor. Sinema, aslında derin bir melankoliye ve faniliğe sahip olsa da, tıpkı vakitte hatırlanan ve alaycı bir formda tekrar canlandırılan bir hayatı kutluyor. Varda, geçmişe dönüp anılarına ve ömrüne dokunarak, kendi ölümlülüğünü ve vaktin geçişini kabul ediyor. Bunu yaparken, hayatın hoşluklarını, anıların gücünü ve insani bağların derinliğini de vurguluyor.
Varda, hafızayı ana tema olarak kullanıyor. Anlar ortası geçişi kumsal sahneleriyle oluşturuyor ve geriye gerçek yürüme hareketini mizahi bir formda kullanıyor. Kendi yaratıcı sürecini ve anılarını canlandırma fikrini benimseyen Varda, bir tıp ‘ikinci çocukluk’ olarak nitelendirdiği tecrübesiyle özgürce eğleniyor. İkinci çocukluk birinci tecrübenin gölgesinde avaz avaz bağırıyor. Vaktin acımasız geçişi silinmeyen anıların boynunu eğse de bu, Varda için tuhaf tablolarla dalga geçmek üzere sorumsuzca ilerliyor: Örneğin, Paris caddesinde Ciné-Tamaris ofisiyle alay etmek yahut Venedik Bienali’nde patates kılığında konuşmak üzere. Bu biçimde, Varda kaybetme endişesinden uzak, özgür bir biçimde kendini tabir edebiliyor ve sanatsal yaratıcılığını özgürce kullanabiliyor.
Agnès Varda, kendini saklayarak dünyasını ortaya koyuyor o denli ki gizlemeye çalıştığına an be an yakalanıyor. Bu özellik, bilhassa Jacques Demy ile olan alakasından bahsederken besbelli hale geliyor. Jacques Demy’nin vefatı hiç geçmeyecek bir yaranın varlığına selam çakıyor. Varda yaşatmaya çalıştıkça gideni, yokluk giderek büyüyen bir boşluk üzere etrafını sarıyor. Théâtre National Populaire’deki arkadaşlarının fotoğraflarına bakarken, kendini artık yaşlı bir bayan olarak tanımlıyor ve şu anda gördüğü şahısların hiç birinin artık dünyada olmayışının farkındalığında yaşamak denen edimin mecburî ilerleyişine adeta gönül koyuyor. Daha sonra Varda, Demy’nin mezarına sembolik ve neredeyse gülünç bir jest yaparak gerçek bir yasın teatral bir temsiline işaret ediyor. Bu sahnelerde Varda, duygusal tecrübelerini sahneleyerek gerçek bir tasanın varlığını ortaya koyuyor.
Agnès’in Plajları, (2008) Filmde Varda’nın Jacques Demy’ye yönelik aralı yaklaşımı dikkate paha bir ayrıntı. Demy, sinema boyunca sevilen biri olarak gösterilse de Varda tarafından korunan bir mahremiyete sahip. Varda, Demy’nin AIDS’ten öldüğünü belirtiyor örneğin fakat onunla ilgili detaylara girmeyerek özel hayatına hürmet gösteriyor.
Film, aynalarla başlayan açılış sekansından balinanın karnına, sokaktaki kumsala ve trapez sanatkarlarına kadar birçok harikulâde sahne gösteriliyor ve Varda’nın arkadaşları tarafından 80. doğum günü sürpriziyle noktalanıyor. Daha sonra Varda, kamerayı kendisine çeviriyor. Büsbütün yalnız mı, yoksa kamerayı öbür biri mi kullanıyor, kesin bir halde bilemiyoruz. Bildiğimiz tek şey ömür denen bu gayrette iflah olmaz kadim savaşçının Agnès Varda olduğu.
“Agnès’in Plajları” ile Varda, yoğunluk, çelişki ve provokasyonlarla dolu bir çalışma ortaya koyuyor. Varda sinemada, hem göstermek istediklerini hem de gizlemek istediklerini tıpkı doğrulukla yansıtmaya müsaade veriyor, tıpkı kuma diktiği ve dengelediği aynaların denizin daima değişen yüzünü yansıtması üzere. Yansıyanlar kendimizi bize yine hatırlatıyor ve onun aşkın dünyasında daima değişenlerin yankısı, dengelenen aynaların varlığında Agnès’i hiç unutturmuyor…