2023 yılına ilişkin Sayıştay Kontrol Raporu’nda Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesi (TİM), Armutçuk TİM, Kozlu TİM ve Karadon TİM’de iş sıhhati ve güvenliğini olumsuz etkileyen durumların olduğu ortaya çıktı. TİM’lerde solunabilir ve patlayabilir tozla uğraş kapsamında alınan tedbirlerde aksamaların olduğu, kömür hafriyat faaliyetinin yapıldığı ayaklarda kâfi sayıda emekçi tertip edilememesi nedeniyle iş sıhhati ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi.
2023 yılına ilişkin Sayıştay Kontrol Raporu’nda Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü’ne bağlı Taş Kömürü İşletme Kuruluşlarına ait bilgiler de paylaşıldı.
Sayıştay bulgusunda Üzülmez TİM’de kömür hafriyat faaliyetinin yapıldığı ayaklarda kâfi sayıda personel tertip edilememesi nedeniyle iş sıhhati ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi.
Buna nazaran, iş zorluğu nedeniyle yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi durumunda çalışanların derhal emeklilik hakkını kullanması, üretimde çalışan personellerin kıymetli bir kısmının de muhtaçlık duyulan üretime yardımcı başka sanatlarda çalıştırılmaları sonucu azalan emekçi sayısı nedeniyle kömür hafriyat faaliyetinin yapıldığı pano ve ayaklarda, hazırlık galerileri ve panolarında kâfi sayıda personel tertip edilemediği ve ocaklarda konsantrasyona gidilemediği için üretim ve işgücü verimliliklerini düşürdüğü, iş güvenliğini etkilediği tespit edildi.
Sayıştay raporunda Üzülmez TİM ile ilgili şu tespitler yapıldı:
“Ayak arınının tümünün bir üretim vardiyasında kazılamaması; ayak içindeki tavan basınçlarının kazılamayan kısımlar üzerine istikrarının bozulmasına, tahkimat sorunları ile uzun müddet bekleyen tahkimatta deformasyonlara, arın akmasına, göçük mümkünlüğünün artmasına, göçükler nedeniyle yaralanma ve/veya can kayıplarına, ayak ardında ve arında kızışmaya (oksidasyon), ocak yangınları üzere yeraltı kömür madenciliğinde arzulanmayan durumlara neden olmakta iş güvenliğini ve iş sıhhatini olumsuz istikamette etkileyebilmektedir. Kuruluş işyerlerinde iş sıhhati ve güvenliğine ait olarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri, MAPEG teknik elemanları, Kurum ve Kurum ilgili üniteleri tarafından yapılan teftiş, kontrol ve denetimlerde, çalışanlar için tehlike oluşturabilecek noksanlıklar tespit edildiği, bu noksanlıkların kıymetli bir kısmının tespit sonrası ardından giderildiği görülse de bir öbür lokasyonda tekrar gözlendiği, kimi noksanlıkların da kısa müddette giderilemediği ve bu durumun iş sıhhati ve güvenliğini etkilediği görüldü.
“Yeni tespit edilen 12 noksanlık için toplam 1.771.638 TL idari yaptırım cezası uygulandı”
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Ankara Rehberlik ve Teftiş Küme Başkanlığı Müfettişleri tarafından Üzülmez Kuruluşu yeraltı işyerlerinde 1-25.07.2023 tarihleri ortasında İş Sıhhati ve Güvenliği istikametinden programlı teftiş yapılmıştır. Bu teftiş sonucunda (31.07.2023 tarih ve 10789/PRG/01, 10810/PRG/01 sayılı rapor) 12-19.10.2022 tarihlerinde yapılan teftişte belirlenen noksanlıklardan yedi noksanlığın devam ettiği, ayrıyeten 12 yeni noksanlık yahut mevzuata terslik tespit edilmiş olup, idari para cezası uygulanması isteminde bulunulmuştur.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Zonguldak Çalışma ve İş Kurumu Vilayet Müdürlüğü tarafından Üzülmez Kuruluşuna 9 aylık müddette devam eden 7 noksanlık için 1.465. 695 TL, yeni tespit edilen 12 noksanlık için 305.943 TL olmak üzere toplam 1. 771. 638 TL idari yaptırım cezası uygulanmış, 30 günlük yasal müddeti içerisinde yüzde 25 indirimli olarak 1.328.728 TL ödenmiştir.
Solunabilir ve patlayabilir tozla gayret kapsamında alınan tedbirlerde da aksamalar var. Müessese ocaklarında meslek hastalıklarının önlenmesi ve iş güvenliği açısından solunabilir ve patlayabilir tozla uğraş kapsamında alınan tedbirlerde dinamik ve hareketli ortam nedeniyle vakit zaman aksamalar olduğu görülmüştür. Yeraltında kömür hafriyatı ve nakli sırasında oluşan kömür tozları havalandırma ile bütün ocağa yayılmakta, tane boyutu çok küçük olan (200 mesh ve altı) tozların daima ortamda dolaşmaları hem infilak riskini artırmakta hem de solunabilir toz konsantrasyonunun artması çalışanların sıhhatini olumsuz etkilemektedir.
”Müessesede 2023 yıl sonu prestijiyle 13 bireye kuşkulu ve 37 bireye ise pnömokonyoz teşhisi konulmuştur”
Patlayıcı nitelikteki tozların nötralize edilmesi ve mümkün patlamaların yayılmasını önlemek hedefiyle, taş tozu serpilerek ortamda biriken kömür tozlarının etkisizleştirilmesinin yanı sıra tozlanmaya uygun damarlarda arına su enjeksiyonu yapılması ve kömürün taşınması sırasında aktarma noktalarına su fisketeleri yerleştirmek suretiyle tozlu alanların daima yıkanarak toz birikmesine fırsat verilmemesi gerekmektedir. Müessese ocaklarında meslek hastalıklarının önlenmesi ve iş güvenliği açısından solunabilir ve patlayabilir tozla çaba kapsamında alınan tedbirlerin vakit zaman aksaması, Kuruluşta işgücü ve üretim kayıplarının yanında emekçilerin tozdan kaynaklanan hastalıklara (pnömokonyoz) yakalanmasına ve patlama riskine yol açmaktadır.
Sayıştay raporunda Armutçuk TİM’de de “Kömür hafriyat faaliyetinin yapıldığı ayaklarda kâfi sayıda emekçi tertip edilememesi nedeniyle iş sıhhati ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği tabir edildi ve “Üretime yardımcı, üretim dışı servislerden emekli olan personellerin yerleri üretimde çalışan çalışanlardan doldurulmakta, emekli emekçilerin yerine yapılan destekler ve süreksiz sanat değişimi gereksinimi üretimde çalışan emekçilerden karşılandığı için beklenilen üretim artışı sağlanamamakta, daha da kıymetlisi üretim ayaklarında iş güvenliği risklerine yol açmaktadır” denildi.
Armutçuk TİM hakkında yapılan başka tespitler şöyle:
“2023 yılında 322 kaza meydana geldi, bir emekçi hayatını kaybetti”
Ayak arınının tümünün bir üretim vardiyasında kazılamaması yeraltı kömür madenciliğinde arzulanmayan durumlara neden olmakta iş güvenliğini ve iş sıhhatini olumsuz istikamette etkileyebilmektedir. Gerçekten 15 Kasım 2021 tarihinde IV. blok doğu kanadında 106 nolu panonun oksidasyon (CO yükselmesi) nedeniyle bekleme barajlarıyla kapatıldığı, panonun Şubat 2024 tarihi prestijiyle hala kapalı olduğu görülmüştür. Kurum işyerlerinde iş sıhhati ve güvenliğine ait olarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri, MAPEG teknik elemanları, Kurum ve Kurum ilgili üniteleri tarafından yapılan teftiş, kontrol ve denetimlerde, çalışanlar için tehlike oluşturabilecek noksanlıklar tespit edildiği, bu noksanlıkların kıymetli bir kısmının tespit sonrası giderildiği görülse de bir öbür lokasyonda tekrar gözlendiği, kimi noksanlıkların da kısa müddette giderilemediği ve bu durumun iş sıhhati ve güvenliğini etkilediği görülmüştür. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişlerince 19-29.09.2023 tarihleri ortasında yapılan teftiş sonucu düzenlenen 06 Ekim 2023 tarih 11069/PRG/12 sayılı raporda tespit edilen 1 evvelki kontrolden devam eden, 14 yeni tespit edilen toplam 15 adet mevzuata terslik ve noksanlıklar için Armutçuk Kurumuna Zonguldak Çalışma ve İş Kurumu Vilayet Müdürlüğünce toplam 558 bin 360 TL idari para cezası tahakkuk ettirilmiştir. Kurum işyerlerinde İş Sıhhati ve Güvenliğine ait gerek dış kontrol gerekse iç kontrol kapsamında tespit konusu kimi noksanlıkların iş kazalarına neden olduğu, 2023 yılında 322 kaza meydana geldiği, bir personelin vefat ettiği, 323 personelin yaralandığı görülmüştür. 2023 yılında meydana gelen 322 kazanın 88’i (yüzde 27) göçüklerden, 174’ü (yüzde 54) kayma, çarpma, düşme, yuvarlanma üzere türlü nedenlerden, 39’u (yüzde12) el ile nakliyat nedeniyle, 12’si (yüzde4) gereç taşıma, kullanma esnasında, 5’i (yüzde1,5) mekanik nakliyat, 5’i (yüzde1,5) makine elektrik nedeniyle meydana gelmiştir. 123 kazanın (yüzde 38) iş günü kaybına yol açmadan hafif yaralanma ile sonuçlandığı,19 kazanın (yüzde 6) 1-3 gün iş günü kaybına, 117 kazanın (yüzde 36) 4-28 gün iş günü kaybına, 49 kazanın (yüzde 15) 29-180 gün iş günü kaybına, 1 kazanın (ağır yaralanma) 180 günden fazla iş günü kaybına yol açtığı, kazalar nedeniyle toplam kayıp iş günü sayısının 11.798 olduğu
görülmüştür.
16 personel pnömokonyoz oldu
Solunabilir ve patlayabilir tozla çaba kapsamında alınan tedbirlerde aksamalar var. Armutçuk Kuruluşunda 2023 yıl sonu prestijiyle 16 personelin pnömokonyoz olduğu, 33 emekçinin ise pnömokonyoz kuşkulu olarak periyodik denetimlerinin yapıldığı, 2021 yılında 836.276,93 TL, 2022 yılında 1.083.512,78TL, 2023 yılında 437.658,93 TL fiyatında meslek hastalığı (pnömokonyoz) tazminatı ödendiği görülmüştür.
Patlayabilir tozla çaba kapsamında tozlu ortamların yıkanması, taş tozu serpilmesi ve su barajları eksiklikleri var. Solunabilir tozla uğraş kapsamında tozun kaynağında bastırılması, su fisketeleri eksiklikleri olduğu, ocak yangınları ve oksidasyonla çaba kapsamında, çimento enjeksiyonu, silikat uygulaması, kimyasal uygulaması, dolgu köpüğü eksiklikleri var. Patlayabilir ve solunabilir tozla gayret ve oksidasyona karşı alınan tedbirlerin dinamik ve hareketli ortamda vakit zaman aksadığı görülmektedir.”
Kozlu TİM: Günlük ayak uzunluğu çalışma oranı yüzde 100 olması gerekirken yalnızca yüzde 25’te kalmış
Türkiye Taş Kömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) Kozlu TİM’de kömür hafriyat faaliyetlerinin yapıldığı ayaklarda kâfi sayıda emekçi tertip edilememesi nedeniyle iş sıhhati ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi. Kuruluşta 2023 yılında, toplam ayak uzunluğunun 406 metre, toplam çalışma uzunluğunun 101 metre, ortalama ayak uzunluğunun 102 metre, ortalama ayak çalışma uzunluğunun 25 metre, ortalama günlük ayak uzunluğu çalışma oranının yüzde 25 olduğu görüldü. Bu durumun ise ayaklara kâfi sayıda personel tertip edilememesinden kaynaklanmakta olup kuruluşun bir günde yapabileceği üretimi yaklaşık 4 günde yapabildiğini gösterdiği belirtilirken “Göçertmeli uzun ayak prosedüründe, üretim, verimlilik ve iş güvenliği açısından gerçek olan günlük ayak uzunluğu çalışma oranının yüzde 100 olmasıdır”denildi.
Kozlu TİM’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili mevzuata ait terslik ve noksanlıkların bulunduğu kaydedildi ve şu bilgiler verildi:
Müessesede 2023 yılı için yapılan inceleme ve kontrollerde; iş sıhhati ve iş güvenliği mevzuatına ait sıkça karşılaşıldığı görülen kimi değerli noksanlık ve mevzuata tersliklerin özetle; hayat sınırlarındaki eksiklikler, su ve taş tozu barajlarının durumuna, su kanallarının durumuna, merkezi gaz izleme sensörlerinin durum ve pozisyonlarına, ayak içi tahkimat noksanlıkları ve uygunsuzluklarına, ayak içi domuzdamı eksiklik ve yanılgılarına, kesici, yol verici, trafo ve panolarda görülen eksikliklere, ayak içi ek tahkimat noksanlıklarına, haberleşme araçlarında görülen noksanlıklara, vinç fren ayarı, dişli koruması durumuna, ateşleme mahallinin yeri ve materyallerin korunmasına, zincirli konveyörlerdeki eksikliklere, lokomotiflerde görülen noksanlıklara, su fisketeleri ve solunabilir toz durumuna, kesici ve yol vericiler, aydınlatma trafosunda ile elektrik panolarında tespit edilen eksikliklere, dinamit ambarı materyal nizamı, defter kusurları, periyodik denetimlerin eksikliğine, nem durumuna, dinamit ambarı içi ve etrafı yanıcı unsur, ihata ve güvenliği (kamera), paratonerin durumuna, bant konveyörlerde koruma, durdurma teli ve ihtar levhaları eksikliklerine ait oldukları görülmüştür. Tespit edilen bu noksanlık ve mevzuata tersliklerin kontrol sonrası giderilse bile dinamik ve hareketli ortamda bir diğer lokasyon ve ekipmanda sıkça tekerrür ettikleri görülmüştür.
İş göremezlikle sonuçlanan iş kazaları nedeniyle kuruluşun 2021 yılında 1.853.920,78 TL, 2022 yılında 1.746.576,53 TL, 2023 yılında 1.859.891,51 TL iş kazası tazminatı ödediği, 2023 yılında ödenen iş kazası tazminatlarının 90.881 TL’sinin hizmet alımı çalışanlarına ait olduğu görülmüştür. Alt patron ve üçüncü şahıs çalışanlarının geçirdiği kazalara ait açılan davalarda kurum asıl patron olarak ortaklaşa ve müteselsilen sorumlu tutulmaktadır.
Toz konsantrasyonu ortalaması, kurum ortalamasının üzerinde tespit edildi
Solunabilir ve patlayabilir tozla uğraş kapsamında alınan tedbirlerde de aksaklıkların olduğu kaydedildi ve “TTK Genel Müdürlüğü, Test ve Ölçümleme Şube Müdürlüğünce yıl içinde müessese ocaklarında, baca, lağım, ayak, taban ve nakliyat (tumba alanı) üzere yerlerden alınan 76 solunabilir toz numunesinin ölçüm sonucuna nazaran ayaklarda, tabanlarda ve nakliyatta ölçülen toz konsantrasyonları ortalamasının 0,98 mg/m3 olduğu, kurum ortalaması olan 0,82 mg/m3 kıymetinin üzerinde olduğu görülmektedir.
Kurumda hasta sayısı 208’e yükseldi
Kurum bazında 2023 yılında 11 kuşkulu, 5 teşhis konulan kişinin daha meslek hastalığına (pnomokonyoz) yakalanması ile hasta sayısının 208’i kesin, 143’ü kuşkulu olmak üzere 351 kişi olduğu, 49’u kesin, 32’si kuşkulu olmak üzere 81’inin Kozlu Kuruluşu İhsaniye İncirharmanı İşletmesinde çalıştığı görülmektedir. Pnomokonyoza yakalanma, hastalanma mühletinin 11-11,5 yıl olduğu, hastaların yaş ortalamasının 38-40 olduğu ve büyük çoğunluğunun pano ayak üretim emekçileri olduğu görülmüştür. Toz konsantrasyonu nedeniyle meslek hastalığına yakalanan emekçilerin açtıkları davalar sonucunda Kurum tarafından 2019 yılında 874 Bin TL, 2020 yılında 2,88 milyon TL, 2021
yılında 148.681,66 TL, 2022 yılında 409.136,76 TL, 2023 yılında 388.447,05 TL meslek hastalığı (pnömokonyoz) tazminatı ödenmiştir.
Karadon: Bin 799 olması gereken pano ayak üretim emekçi sayısı 665
Karadon TİM’de de kömür hafriyat faaliyetlerinini yapıldığı ayaklarda kâfi sayıda personel tertip edilememesi nedeniyle iş sıhhati ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi. 2023 yıl sonu prestijiyle; Karadon Kurumu için TTK YKK ile kabul edilmiş 967.288 ton satılabilir kömür üretimi için norm takıma nazaran 1.799 olması gereken pano ayak üretim personel sayısının 665 olduğu, 500 olması gereken hazırlık personel sayısının 201 olduğu, 706 olması gereken nakliyat emekçi sayısının 527 olduğu, 344 olması gereken tarama söküm ve bakım emekçi sayısının 185 olduğu, 228 olması gereken mekanizasyon personel sayısının 81 olduğu, 140 olması gereken elektrik-elektronik personel sayısının 94 olduğu, 70 olması gereken barutçu sayısının 53 olduğu, 70 olması gereken sondaj emekçi sayısının 36 olduğu görülmektedir. Mevcut durum prestijiyle yeraltında hafriyat, hazırlık, elektromekanik, nakliyat, barutçu üzere işlerde gereksinim duyulan emekçinin temin edilememesi halinde üretimin olumsuz etkilenmesinin yanı sıra iş güvenliğine ait olumsuz sonuçlar da ortaya çıkabilecektir.